3^ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ

   Το σχολείο στα πλαίσια του ευρύτερου παιδευτικού του ρόλου οφείλει να παρεμβαίνει στα ζητήματα της κοινωνίας και μέσα από διάφορες δράσεις να βάζει στο βαθμό που μπορεί, ένα λιθαράκι στην πολιτιστική και πνευματική άνοδο της κοινωνίας. Στα πλαίσια αυτής της φιλοσοφίας εντάσσονται και οι συναντήσεις μας με τους έλληνες συγγραφείς. Μια δράση που ξεκίνησε πριν από τρία χρόνια και αγκαλιάστηκε από την τοπική κοινωνία.

  Συνεχίζοντας τις συναντήσεις αυτές, έχουμε τη χαρά να φιλοξενούμε το διακεκριμένο και καταξιωμένο συγγραφέα και ακαδημαϊκό κ. Θανάση Βαλτινό. 

  Κύριε Βαλτινέ σας καλωσορίζουμε στο 3^ο Γυμνάσιο και στη Ναύπακτο και σας ευχαριστούμε που ανταποκριθήκατε στην πρόσκληση μας και, αυτό το λογοτεχνικό απόγευμα Σαββάτου, μας τιμάτε με την παρουσία σας.

  Στην κατάμεστη από κόσμο αίθουσα εκδηλώσεων του Γυμνασίου, παρουσία του Σεβασμιότατου Μητροπολίτη Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ.κ. Ιεροθέου, των Δημάρχων Ναυπακτίας κ. Μπουλέ και Δωρίδας κ. Καπεντζώνη, του Διευθυντή Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Αιτ/νίας κ. Παλαιολόγου, του Δ/ντή Πρωτοβάθμιας Εκπ/σης Φωκίδας κ. Ευαγγέλου, ο κ. Βαλτινός αφού ευχαρίστησε το Δ/ντή και τους καθηγητές του 3^ου Γυμνασίου, για την πρόσκληση και τη φιλοξενία, προχώρησε σε διάλογο με το κοινό και με λόγο γλαφυρό, άμεσο, παραστατικό, απλό και ουσιαστικό έλυσε απορίες και ανάδειξε το μεγαλείο της λογοτεχνίας.

  Απαντώντας σε σχετικές ερωτήσεις τόνισε ότι το ιστορικό γεγονός λειτουργεί ως βάση πάνω στην οποία ο συγγραφέας πλάθει το «παραμύθι», ενώνοντας το μύθο με την πραγματικότητα και αποκαλύπτοντας το βυθό της ψυχής. Οι αντιδράσεις που προκλήθηκαν για τα βιβλία του «Η κάθοδος των εννιά» και η «Ορθοκωστά» οφείλονται σε παραναγνώσεις λόγω έξαψης παθών. Αναφέρθηκε στη σημασία που έχει η επιλογή των λέξεων, ο τρόπος με τον οποίο θα χρησιμοποιηθούν  και η διάταξη τους μέσα  σε ένα λογοτεχνικό κείμενο. Ωστόσο δε φτάνει η γλώσσα για να αποτυπωθεί η μεγαλοσύνη του συναισθήματος. Τόνισε δε πως η παράδοση (δημοτικό τραγούδι, παραμύθια, εκκλησιαστικά κείμενα, απομνημονεύματα αγωνιστών 21) τον επηρέασε σε μεγάλο βαθμό στη συγγραφική του δημιουργία,. Σε σχετική ερώτηση είπε ότι οι πνευματικοί άνθρωποι παρεμβαίνουν στα ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία. Το ζήτημα όμως είναι κατά πόσο η κοινωνία τους ακούει. Στη συνέχεια είπε πως ο καλύτερος τρόπος για να προσανατολιστεί ένα παιδί στη μελέτη λογοτεχνικών κειμένων είναι το παράδειγμα, τα πρότυπα. Το πρότυπο των γονέων με ένα βιβλίο στο χέρι λειτουργεί θετικά για το παιδί. Τέλος απαντώντας σε σχετική ερώτηση είπε πως για τη δημιουργία καλύτερης σχέσης μεταξύ των μαθητών και της λογοτεχνίας απαιτούνται εμπνευσμένοι δάσκαλοι-καθηγητές, που να αγαπούν και να ενδιαφέρονται για τη λογοτεχνία, αλλά και αλλαγή της φιλοσοφίας του εκπαιδευτικού συστήματος ώστε οι μαθητές να είναι απαλλαγμένοι από το άγχος και την ένταση και να έχουν ελεύθερο χρόνο και ψυχική διάθεση να διαβάζουν λογοτεχνία.

Κλείνοντας εξέφρασε την ικανοποίηση και τις ευχαριστίες του για το υψηλό επίπεδο συζήτησης. Στο τέλος ο διευθυντής του 3^ου Γυμνασίου κ. Πιτσιάκκας  χάρισε στον κ. Βαλτινό μια γκραβούρα του 1860 με το λιμάνι της Ναυπάκτου.

Βιογραφία-Εργογραφία Θανάση Βαλτινού

Πέτρος Πιτσιάκκας (Φιλόλογος)

Διευθυντής 3^ου Γυμνασίου Ναυπάκτου

  Ο Θανάσης Βαλτινός γεννήθηκε στο Καστρί Κυνουρίας. Το 1950 πήγε στην Αθήνα όπου ζει έως σήμερα. Σπούδασε κινηματογράφο. Μετά το 1974 έζησε κατά διαστήματα στο εξωτερικό καλεσμένος από Πανεπιστήμια ή άλλα πνευματικά ιδρύματα. Έχει μεταφράσει τις ?Τρωάδες? του Ευριπίδη και την ?Ορέστεια? του Αισχύλου, που παίχτηκαν στην Επίδαυρο το 1979 και 1980 αντίστοιχα, από το Θέατρο Τέχνης, σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν. Έχει γράψει σενάρια για τον κινηματογράφο. Το 1984, στο Φεστιβάλ των Καννών, τιμήθηκε με το βραβείο σεναρίου για την ταινία του Θ. Αγγελόπουλου ?Ταξίδι στα Κύθηρα?. Το 1990 τιμήθηκε επίσης με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος για το βιβλίο: ?Στοιχεία για την Δεκαετία του `60?. Είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών, της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων, καθώς και της Εταιρείας Συγγραφέων της οποίας υπήρξε πρόεδρος επί σειρά ετών. Το 1989-1990, τον βρίσκουμε, ως γενικό διευθυντή, στο 2ο Κανάλι της Εθνικής τηλεόρασης. Τον Ιανουάριο του 2004 ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας απονέμει στον Θανάση Βαλτινό το Χρυσό Σταυρό Τιμής για την προσφορά του στις τέχνες και τα γράμματα. Στις 5 Ιουνίου 2008 εκλέγεται  τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, στην έδρα της Νέας Ελληνικής Πεζογραφίας της Τάξης των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών.

  Aφετηρία της συγγραφής του είναι το έτος 1958 όταν το διήγημα με τίτλο «Kατακαλόκαιρο» δημοσιεύεται στο περιοδικό Tαχυδρόμος (31.5.1958) και κερδίζει το B? Bραβείο στον Διαγωνισμό Aισθηματικού Διηγήματος. H κριτική δεν έχει ασχοληθεί καθόλου με την πρώτη αυτή πεζογραφική εμφάνιση. Eξάλλου και ο ίδιος ο συγγραφέας δεν συμπεριέλαβε το κείμενο του σε καμιά συγκεντρωτική έκδοση, θεωρώντας το προφανώς ως πρωτόλειο. H επόμενη εμφάνισή του γίνεται πάλι στο περιοδικό Tαχυδρόμος το 1960 με το διήγημά του «Aύγουστος ?48», το οποίο θα συμπεριληφθεί αργότερα στη συγκεντρωτική έκδοση Θα βρείτε τα οστά μου υπό βροχήν. Aκολουθούν οι δημοσιεύσεις των έργων H κάθοδος των εννιά (1963) και Συναξάρι Aντρέα Kορδοπάτη (1964). Tο 1972 είναι μια ιδιαίτερα σημαντική χρονιά καθώς κυκλοφορεί αυτοτελώς το «Συναξάρι Aντρέα Kορδοπάτη» (Κέδρος) ένα πεζογραφικό σχόλιο για τη μετανάστευση των Ελλήνων.

Στο έργο, ενώ παρακολουθούμε τις τυπικές περιπέτειες ενός θεόφτωχου Πελοποννήσιου λαθρομετανάστη στην Aμερική, στις αρχές του αιώνα, βλέπουμε, χάρη στα λεγόμενα, αλλά και τα παραλειπόμενα, να φωτίζονται σημαντικές πλευρές της εθνικής μας φυσιογνωμίας. Πίσω από το είδωλο που μας προσφέρει ο συγγραφέας διακρίνουμε βασικές δομές της νεοελληνικής κοινωνίας, που έδιωξε και διώχνει από τα σπλάχνα της, στρατιές ολόκληρες από άκληρους, και παράλληλα αντιλαμβανόμαστε την ψυχοσύνθεση, το πνευματικό επίπεδο, την όλη ποιότητα και κατάσταση των ανθρώπων εκείνων που πήραν και παίρνουν των ομματιών τους αναζητώντας στην ξενιτιά ό,τι τους αρνήθηκε η πατρίδα, την επιβίωση. Το έργο θα το συνεχίσει είκοσι οκτώ χρόνια μετά, με την έκδοση του δεύτερου μέρους «Συναξάρι του Ανδρέα Κορδοπάτη. Βιβλίο δεύτερο: Βαλκανικοί - '22» (2000). Στον τόμο αυτό οι αφηγήσεις του Κορδοπάτη, καλύπτουν την περίοδο των Βαλκανικών πολέμων και της Μικρασιατικής Καταστροφής. Το 1978 κυκλοφορεί το έργο «Τρία ελληνικά μονόπρακτα» που, παρά τον θεατρικό του τίτλο, χαρακτηρίζεται από το συγγραφέα ως "μυθιστόρημα". Αποτελείται από τρία εντελώς ανεξάρτητα και εξωτερικώς ασύνδετα μεταξύ τους κείμενα τα οποία διαγράφουν με υπαινικτικό και έμμεσο τρόπο τη διαμόρφωση της μεταπολεμικής κοινωνίας στην Ελλάδα. O Bαλτινός στα πρώτα του βήματα, σύμφωνα με την κριτική, μορφολογικά και θεματικά εδράζεται στην παράδοση. Aντλεί από την σύγχρονη ελληνική ιστορία ή την κοινωνική ζωή και επεξεργάζεται τα θέματά του με απαράμιλλη αφαιρετικότητα και εκφραστική λιτότητα. Στο αρχικό αυτό στάδιο δεν προκαλούνται ιδεολογικές αντιδικίες. Aκόμα και η Kάθοδος των εννιά (Κέδρος, 1978) που πραγματεύεται την πορεία, στο τέλος του Eμφυλίου, εννιά ανταρτών του Δημοκρατικού Στρατού προς τον θάνατο (και την τελική επιβίωση του ενός που είναι και ο αφηγητής), αγκαλιάστηκε θερμά από την κριτική. Αυτό το βιβλίο μεταφέρει την υπόθεση του Εμφυλίου Πολέμου από το προσκήνιο στο παρασκήνιο. Βέβαια τα πράγματα θα διαφοροποιηθούν, με την έκδοση, το 1994 του μυθιστορήματος Oρθοκωστά (εκδόσεις Άγρα), με το οποίο ο συγγραφέας θα διεισδύσει στα άδυτα της νεοελληνικής ιστορίας του Eμφυλίου για να ανιχνεύσει ορισμένες σκοτεινές γωνιές της και να χώσει βαθιά το νυστέρι σε κάποιες σκόπιμα αποσιωπημένες από την επίσημη Iστορία ακρότητες της Aντίστασης στα χρόνια της Kατοχής. O τίτλος του βιβλίου παραπέμπει στο παμπάλαιο μοναστήρι της Kοιμήσεως της Θεοτόκου που βρίσκεται σε μια πλαγιά του όρους Πάρνωνα, και χρησιμοποιήθηκε από το EAM στον τελευταίο χρόνο της Kατοχής ως στρατόπεδο συγκεντρώσεως. Σε αυτό κλείνονταν Tαγματασφαλίτες και άλλοι «αντιδραστικοί» και μέλη των οικογενειών τους, αλλά και αθώοι, ανένταχτοι ιδεολογικά και πολιτικά, που δεν είχαν καμία σχέση με τις κατηγορίες που τους αποδίδονταν. Eκείνο όμως που ενδιαφέρει τον Bαλτινό δεν είναι αποκλειστικά το ιστορικό γεγονός, όσο τα ανεξάλειπτα ίχνη που αφήνει η Iστορία πάνω στην ανθρώπινη ύπαρξη. Eξάλλου όπως λέει και ο ίδιος: «Φυσικά η ιστορία λειτουργεί πάντα ως πλαίσιο σ? ένα μυθιστόρημα ή ως πρόσχημα. Eκεί μέσα κινούνται άνθρωποι, ήρωες που πάσχουν, και κυρίως αυτό μ? ενδιαφέρει.». Ίσως η Oρθοκωστά να είναι η μοναδική περίπτωση μεταπολιτευτικού λογοτεχνικού κειμένου που προκάλεσε τέτοια συζήτηση, όχι όμως για τη λογοτεχνική του αξία, αλλά για τη συγκεκριμένη απεικόνιση του ιστορικού του πλαισίου.

  Τα μυθιστορήματα «Μπλε βαθύ σχεδόν μαύρο» (1985) και «Στοιχεία για τη δεκαετία του '60» (1989) εδραιώνουν την πρωτοτυπία ενός συγγραφέα, που μπορεί συνεχώς να ανανεώνεται μορφολογικά. Στο Μπλε βαθύ σχεδόν μαύρο, έχουμε ένα γυναικείο μονόλογο, μια άναρχη εξομολόγηση η οποία έχει όλον τον αυθορμητισμό του προφορικού λόγου. Παρακολουθούμε τον πυρετικό μονόλογο μιας γυναίκας που διηγείται τη ζωή της και περιγράφει τον ψυχικό της κόσμο, για να προβληματιστεί στο τέλος αν οι λέξεις μπορούν να εκφράσουν και να μεταδώσουν το ανθρώπίνο δράμα. Πρόκειται για μία πολύ ωραία γυναικεία προσωπογραφία, στην οποία ο Θανάσης Βαλτινός μας μεταδίδει το σπαραξικάρδιο συναίσθημα της μοναξιάς και της αποτυχίας. Με το έργο του «Τα στοιχεία της δεκαετίας του 60» (Στιγμή, 1989), φωτίζει υποβλητικά τα μεγάλα  πολιτικά γεγονότα της εποχής μέσα από τις μικρές προσωπικές στιγμές. Εδώ ο Βαλτινός χρησιμοποιεί αποκόμματα εφημερίδων της εποχής, δημοσιεύει επιστολές αισθητικής φύσεως που στέλνονται στην υπεύθυνη ραδιοφωνικής εκπομπής και, τέλος, επιστολές διαφόρων που προσπαθούν να μεταναστεύσουν εκτός Ελλάδος, αναζητώντας καλύτερη τύχη. Για πρώτη φορά στην ελληνική πεζογραφία χρησιμοποιούνται αυτά τα φαινομενικά ετερόκλητα ντοκουμέντα, τα οποία έχουν εμφανώς μεταπλαστεί από τον συγγραφέα και αποδίδουν την ατμόσφαιρα και το ιδιαίτερο κλίμα της δεκαετίας του 1960. Στους τόμους Θα βρείτε τα οστά μου υπό βροχήν (1992) και Φτερά μπεκάτσας (1993) έχουν συγκεντρωθεί τα διηγήματα του Βαλτινού. Το «Ημερολόγιο 1836-2011» που κυκλοφορεί το 2001 είναι μια αυτοβιογραφία, ένα προσωπικό ημερολόγιο. Σ? αυτό ο Θανάσης Bαλτινός ενεργοποιεί όλα τα αποθέματα της προσωπικής εξομολόγησης. Kαταγράφει σκέψεις, αισθήματα, όνειρα αλλά και πράξεις, προβολές επιθυμιών και φαντασιώσεων. Οι περισσότερες εγγραφές είναι ερωτικού χαρακτήρα. Όπως λέει ο ίδιος: «Όσο μεγαλώνω βεβαιώνομαι ότι ο έρωτας είναι υπόθεση ωριμότητας. Kαι έτσι κυριαρχεί πάνω μας. Eίτε ως νοσταλγία, είτε ως επιδίωξη, συχνά απελπισμένη, είτε ως μεταμέλεια». Το 2003 ο Θανάσης Βαλτινός επανέρχεται με την έκδοση της νέας του συλλογής διηγημάτων με τίτλο «Εθισμός στη νικοτίνη». Δώδεκα ιστορίες γραμμένες με τη γνωστή μαστοριά του, για τον άνθρωπο και τα πάθη του. Διηγήματα δημοσιευμένα σε περιοδικά και εφημερίδες στο χρονικό διάστημα 1979-2003, δείγματα των ομόκεντρων αφηγηματικών του αναζητήσεων και ενδεικτικών της δοκιμασμένης τακτικής του να απομονώνει καταστάσεις, για να τους προσδώσει γενικότερες διαστάσεις. Το 2008 κυκλοφορεί το έργο «Άνθη της Αβύσσου» (Εστία) στο οποίο σε 58 σκηνές δίνεται η σκοτεινή πλευρά του Διονυσίου Σολωμού. Στο έργο αυτό το συγγραφέα δεν τον ενδιαφέρουν οι αρετές του εθνικού μας ποιητή, αλλά αυτά που αποφεύγουν να θίξουν οι μελετητές του: ο ναρκισσισμός του, η εμπάθειά του, η ευθιξία του, η φιλοδικία του, αλλά και η απελπισία του όταν παλεύει με τη γλώσσα, το πείσμα του, τα αδιέξοδά του Γι΄ αυτό και βασίστηκε στην Αλληλογραφία και στα Αυτόγραφa του Σολωμού επειδή από εκεί προκύπτει ο ψυχισμός του. Η νουβέλα «Ο τελευταίος Βαρλάμης» εκφωνήθηκε ως ομιλία, κατά την επίσημη τελετή υποδοχής του ως νέου τακτικού μέλους της Ακαδημίας Αθηνών. Αξίζει να αναφερθεί, σημειολογικά, πως είναι το πρώτο λογοτεχνικό κείμενο που εκφωνήθηκε αντί ομιλίας κατά την επίσημη τελετή υποδοχής του συγγραφέα ως τακτικού μέλους της. Ένα δημοτικό ολιγόστιχο τραγούδι για τον χαμένο πολεμιστή του 1821 γίνεται αφορμή για περιδιάβαση τους δύο τελευταίους αιώνες της ιστορίας μας. Σ? αυτήν την περιδιάβαση το πραγματικό και το φανταστικό συμπλέκονται με ένταση σε μια πυκνή αφήγηση όλης σχεδόν της νεοελληνικής ιστορίας. Ο Θανάσης Βαλτινός ακολουθώντας τα χνάρια των αρρένων απογόνων του Βαρλάμη θα αναφερθεί στην ντροπή του 1897, στους Βαλκανικούς Πολέμους, στη διαμάχη «βενιζελικών» και βασιλικών, στην Κατοχή. Θα σκιαγραφήσει αισθαντικά το μεσοπολεμικό κλίμα, την αισθητική της Ελλάδας στην αρχή του αιώνα. Είναι ένα κείμενο 50 μόλις σελίδων που παίζει με την Ιστορία και την Τέχνη.

  Ο Βαλτινός κατέχει μια ξεχωριστή θέση στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία. Το γεγονός αυτό οφείλεται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της πεζογραφίας του.

  Το πρώτο έχει σχέση με τη θεματολογία αφού με ιδιαίτερη δεξιοσύνη αφηγείται την ελληνική περιπέτεια του 20ου αιώνα. Μετανάστευση, Μικρασιατική καταστροφή, κατοχή, εμφύλιος πόλεμος, μετεμφυλιακές δεκαετίες, μεταλλάσσονται σ? ένα συναρπαστικό μυθιστορηματικό υλικό όπου η σύζευξη μύθου και πραγματικότητας γίνεται με μορφή ρεαλιστική.

  Δεύτερο χαρακτηριστικό είναι οι ρήξεις, οι ανατροπές και η ανανέωση που προκάλεσε στη λογοτεχνία μας ως προς τις υφολογικές και τεχνικές αναζητήσεις, αλλά και την πρωτότυπη δομή, που διακρίνει τα διηγήματα και τα μυθιστορήματά του, επηρεάζοντας έντονα τη σύγχρονη πεζογραφική παραγωγή.

  Τρίτο χαρακτηριστικό είναι η σπάνια φωνή των κειμένων του, δηλαδή το απόλυτα προσωπικό ύφος που εκρέει και αναδεικνύεται μέσα από τη δύναμη της γραφής του.

   Ο Θανάσης ο Βαλτινός είναι ένας συγγραφέας ο οποίος, σε κανένα βιβλίο του, δεν αφήνει αδιάφορο και αμέτοχο τον αναγνώστη, όπως μαρτυρούν και οι πολλές μεταφράσεις των έργων του που κυκλοφορούν σήμερα σε πολλές ξένες χώρες και γλώσσες : αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, σουηδικά, αραβικά, ρωσικά, δανέζικα, ολλανδικά, τουρκικά. Η διεθνής απήχηση του έργου του δείχνει ότι, παρά την ελληνοκεντρική θεματολογία του, είναι ένα έργο που αφορά γενικώς τον σύγχρονο άνθρωπο και τα προβλήματά του.

  Το συγγραφικό ενδιαφέρον του Βαλτινού εστιάζεται σε έναν κόσμο που έχει μακελευτεί, αλλά και έχει βγάλει τα μάτια του μόνος του, όπως ο ίδιος αναφέρει.  Δε νιώθει την ανάγκη να ερμηνεύσει τα πράγματα αλλά να τα αποτυπώσει με τον τρόπο της λογοτεχνίας, η οποία είναι ίδια πάντα. Αυτό που αλλάζει είναι η δραστικότητά της, η αναζήτηση νέων μορφών, αφού δεν ανέχεται το λίμνασμα, τη ρουτίνα. Αντίθετα είναι μια διαδικασία πολύ ζωτική, είναι πάθος, ανάγκη άμεση. Ο Βαλτινός υποστηρίζει πως το πρόβλημα στη λογοτεχνία  δεν είναι να γραφεί ένα μυθιστόρημα και να γίνει  μπεστ σέλερ.  Αυτό εύκολα μπορεί να γίνει. Το πρόβλημα είναι πώς νιώθει ο συγγραφέας σε αρμονία μ' αυτό που κάνει. Ο καλλιτέχνης προσπαθεί να κάνει τα βιώματά του τέχνη. Ωστόσο αυτό που έχει σημασία, για την αξία και την επιτυχία του έργου του, δεν είναι τόσο τα βιώματα, όσο  η καλλιέργεια των εκφραστικών του μέσων, η επιμονή και η συνεχής άσκησή τους. Λογοτεχνία δεν είναι οι λέξεις, αλλά η σειρά των λέξεων. Λογοτεχνία δεν είναι η επιλογή λέξεων αλλά ο τρόπος με τον οποίο θα χρησιμοποιηθούν οι λέξεις, αφού έχουν μια βαρύτητα, μια ιστορία. Ο Θανάσης Βαλτινός, ακόμη κι αν εκ πρώτης όψεως εστιάζει στο παρελθόν, πάντα μιλά για το παρόν και κοιτά το μέλλον. Αυτός άλλωστε είναι και ο αποκαλυπτικός χαρακτήρας της λογοτεχνίας. Δεν προφητεύει αλλά ψηλαφεί αυτό που επίκειται και κουβαλά τα δικά του ρίγη. Και όπως ο ίδιος δηλώνει: «Λογοτεχνία είναι η αέναη προσπάθεια να ξεπεραστεί ο χρόνος. Προσπάθεια με πολλά σισύφεια χαρακτηριστικά».